Chess (Szachy) to musical stworzony przez szwedzkich muzyków Björna Ulvaeusa i Benny'ego Andersona oraz angielskiego autora tekstów Tima Rice'a.
Benny i Björn zaczęli się interesować formą musicalu jeszcze za czasów istnienia ABBY. Ich pierwszą próbą w tym gatunku był "minimusical" zatytułowany "The Girl With The Golden Hair", włączony do programu koncertów grupy w 1977 roku.
Na początku lat osiemdziesiątych idea stworzenia musicalu "z prawdziwego zdarzenia" zaczęła się krystalizować. Pomysł musicalu, którego bohaterami byliby mistrzowie szachów wyszedł od Tima Rice'a. Punktem wyjścia intrygi były wysoce zmediatyzowane i upolitycznione pojedynki przedstawicieli Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych o tytuł szachowego mistrza świata z początku lat siedemdziesiątych. W 1972 roku podczas spotkania w Reykyaviku amerykański champion Bobby Fischer pokonał dotychczasowego mistrza świata Borysa Spaskiego by trzy lata później, w 1975 roku zrezygować z pojedynku z Anatolijem Karpowem oddając Rosjaninowi mistrzostwo walkowerem.
Ponieważ dotychczasowy partner Rice'a, Andrew Lloyd Webber, był zajęty, producent Richard Vos skontaktował go z twórcami piosenek szwedzkiej grupy ABBA - Björnem Ulvaeusem i Bennym Andersonem, wiedząc o ich musicalowych ambicjach.
W grudniu 1981 roku Rice i Vos przylecieli do Sztokholmu by spotkać się z Bennym i Björnem i przedstawić wstępny projekt. Ostateczne porozumienie dotyczące współpracy angielskiego librecisty i szwedzkich muzyków zawarto w listopadzie 1982 roku podczas promocji kompilacji "The Singles" ABBY w Londynie. Benny i Björn odwołali wszystkie plany związane z nagraniem kolejnego albumu ABBY by poświęcić się pracy nad musicalem. Podczas pracy nad "Szachami" Benny i Björn wykorzystali wiele fragmentów piosenek powstałych podczas tworzenia materiału na albumy ABBY ale nigdy nie użytych - a w każdym razie nigdy nie nagranych przez kwartet. Np. refren z wykonywanego podczas tournée w 1977 roku utworu "I Am an A" posłużył do stworzenia piosenki "I Know Him So Well".
Choć formalnie autorem tekstów był Tim Rice rzeczywistość była nieco bardziej skomplikowana. Rice niektóre z roboczych tekstów autorstwa Björna uznał za tak udane, że pozostawił je w wersji ostatecznej, jak np. w pochodzącym z musicalu przeboju "One One Night In Bangkok".
Concept album
Wzorem popularnych musicali "Jesus Christ Superstar" oraz "Evita" napierw zaplanowano wydanie "concept albumu" a dopiero potem - za zarobione w ten sposób pieniądze - wystawienie wersji scenicznej.
Do nagrań przystąpiono w listopadzie 1983 roku w studiach wytwórni Polar w Sztokholmie.
Główne role zaśpiewali: szwedzki wokalista Tommy Körberg - "Rosjanin" (szachistom w wersji płytowej nie naddano jeszcze nazwisk), angielski piosenkarz i aktor Murray Head - "Amerykanin", brytyjska wokalistka i aktorka Elaine Page - Florence, szkocka piosenkarka Barbara Dickson - Swietłana, szwedzki piosenkarz Björn Skifs - Arbiter oraz brytyjski aktor Denis Quilley, który wcielił się w Mołokowa.
Partie chóru i orkiestry w wykonaniu The Ambrosian Singers oraz London Symphony Orchestra zarejestrowano w Londynie. Ostateczny kształt nagraniom nadał wieloletni inżynier dźwięku ABBY - Michael B. Tretow.
Dwupłytowy album ukazał się w październiku 1984 roku. Generalnie zebrał dobre recenzje: trzeba podkreślić, że po raz pierwszy prasa szwedzka bardzo chwaliła pracę Björna Ulvaeusa i Benny'ego Anderssona. Krytycy zauważali, że muzyka czerpie z bardzo wielu różnych stylów - Benny i Björn z pewną satysfakcją uwolnili się od ograniczeń muzyki pop i jej trzyminutowych piosenek. Zgodnie uznano "Szachy" za nowoczesny musical w tradycji produkcji Tima Rice'a i Andrew Llodya Webera - tylko z bardziej chwytliwymi melodiami.
Album sprzedał się dobrze - światowa sprzedaż sięgnęła miliona egzemplarzy. Duet Elaine Page i Barbary Dickson "I Know Him So Well" znalazł się na pierwszym miejscu brytyjskiej listy bestsellerowych singli choć, dość osobliwie, nie znalazł się na albumie. Światowym przebojem został utwór "One Night in Bangkok" (zajął np. trzecie miejsce na liście amerykańskiego Billboardu). Trzeba tu zaznaczyć, że grający amerykańskiego szachistę Murray Head wykonuje tylko "mówioną" czy, jak kto woli, "rapową" partię piosenki, refren zaśpiewany został przez szwedzkigo wokalistę Andersa Glenmarka.
W 1985 roku do kilku piosenek nakręcono wideoklipy wyreżyserowane przez Davida G. Hilliera, z udziałem wokalistów wykonujących je na płycie. Były to: One Night in Bangkok, Nobody's Side, The Arbiter, I Know Him So Well oraz Pity the Child. Wydano je wideokasecie zatytułowanej "Chess Moves".
Spektakl londyński
Światowa prapremiera "Szachów" miała miejsce 14 maja 1986 roku w Prince Edward Theatre w Londynie. W wersji scenicznej zachowano troje wokalistów: Elaine Paige (Florence), Tommy'ego Körberga (Anatoly Sergievsky, Rosjanin) oraz Murraya Heada (Amerykanin - Frederick Trumper). W roli Swietłany Barbarę Dickson zastąpiła Siobhán McCarthy, zmienili się również wykonawcy mniejszych ról: Arbitrem został Tom Jobe, Molokowem – John Turner a Walterem de Courcey – Kevin Colson.
Pierwszym reżyserem londyńskiego przedstawienia był amerykański reżyser i choreograf Michael Bennet (znany z takich spektakli jak "Chorus Line" czy "Dream Girls"), który jednak zmuszony był się wycofać z przyczyn zdrowotnych. Na jego miejsce przyszedł brytyjski reżyser teatralny Trevor Nunn (reżyser musicalu "Cats"). Aranżacje i orkiestracje powierzone zostały szwedzkiemu muzykowi z dawnej ekipy ABBY, Andersowi Eljasowi a scenagrafią zajął się Amerykanin Robin Wagner.
W trakcie przygotowywania wersji scenicznej "Szachów" zaczęły się ujawniać mankamenty intrygi - jeszcze przed samą premierą przeprowadzono kilka poważnych zmian. Według anegdoty drugi akt był jeszcze przerabiany podczas gdy grano już pierwszy.
O ile album został dobrze przyjety o tyle przedstawienie sceniczne zebrało mieszane recenzje.
Mimo to spektakl otrzymał kilka nagród: nagrodę krytyków teatralnych (Critics' Circle Theatre Award) oraz trzy nominacje do Nagrody im. Laurence'a Oliviera.
Londyńskie predstawienie okazało się być sukcesem komercyjnym - wystawiano je przez trzy lata. Ostatnie przedstawianie miało miejsce 8 kwietnia 1989 roku.
Spektakl nowojorski - broadwayowski
Następnym krokiem była premiera na Brodwayu. Uważajac, że intryga jest mało przejrzysta do pomocy wezwano dramatopisarza i librecistę Richarda Nelsona. Ten - aby akcję uczynić bardziej zrozumiałą - dodał dużo dialogu mówionego, podczas gdy wersja oryginalna była go praktycznie pozbawiona. Według Benny'ego Anderssona wersja "londyńska" zawierała go dwie - trzy minuty podczas gdy w nowej "broadwayowskiej" wersji, dialogi stanowią prawie jedną trzecią przedstawienia.
Benny'emu i Björnowi najwyraźniej to nie przeszkadzało ale Tima Rice'a tak daleko idąca ingerencja bardzo uraziła.
Reżyserem nowej wersji był nadal Trevor Nunn a scenografem Robin Wagner, choć dla potrzeb amerykańskiego przedstawienia zaprojektował całkiem nową scenografię.
Główne role objęli Philip Casnoff (Frederick Trumper - Amerykanin), Judy Kuhn (Florence Vassy), David Carrol (Anatolij Sergievsky - Rosjanin), Harry Goz (Ivan Molokov), Marcia Mitzman (Svetlana Sergievsky), Dennis Parlato (Walter Anderson) i Paul Harman (Arbiter).
Amerykańska premiera miała miejsce 28 kwietnia 1988 roku.
Recenzenci nie byli dla przedstawienia łaskawi - większość była daleka od zachwytu. Wręcz zabójczą krytykę napisał znany ze swojego ciętego pióra, Frank Rich z The New York Times, m.in. nazywając musical "pozbawoną charakteru mieszanką popowych stylów".
Takie reakcje recenzentów wywołały niemały szok w ekipie - Björn Ulvaeus nawet znalazł się w szpitalu z podejrzeniem zawału.
Za to z jednoznacznie pozytywną oceną spotkały się kreacje Judy Kuhn, Davida Carrolla i Philipa Casnoffa. Przedstawienie otrzymało pięć nominacji do Drama Desk Awards (dla Davida Carrolla, Judy Kuhn, Harry'ego Goza, kompozytorów Benny'ego Anderssona i Björna Ulvaeusa oraz oświetleniowca Davida Herseya). David Carroll oraz Judy Kuhn otrzymali również nominacje do prestiżowej nagrody Tony a cała obsada została nominowana do nagrody Grammy w kategorii nagrania musicalowego.
Trudno jednak spektakl zaliczyć do sukcesów jako że utrzymał się na afiszu zaledwie przez dwa miesiące. Ostatnie przedstawienie miało miejsce 25 czerwca 1988 roku.
Wersja koncertowa
Już kilka miesięcy po przedstawieniu broadwayowskim, w styczniu 1989 roku, w nowojorskiej sali Carnegie Hall dano pierwszą wersję koncertową musicalu. Dochód przeznaczony był na cele charytatywne.
We wrześniu tego samego roku Judy Kuhn oraz dwaj główni wykonawcy londyńskiego przedstawienia - Tommy Körberg i Murray Head dali kilka koncertów podczas odbywających się w szwedzkim Skellefteå finałów szachowych mistrzostw świata.
W 1994 roku w sali Eriksbergshallen w Göteborgu wystawiono koncertową wesję "Szachów" opartą na oryginalnym albumie. W obsadzie znaleźli się Anders Glenmark jako Frederick, Karin Glenmark jako Florence oraz Tommy Körberg jako Anatolij.
Kolejna wersja koncertowa wykonana została w 2003 roku w New Amsterdam Theater w Nowym Jorku. Główne role zaśpiewali Adam Pascal - Frederick, Julia Murney - Florence i Josh Groban - Anatolij. Przedstawienie to było mieszanką wersji brytyjskiej - pod względem muzyki i amerykańskiej - z uwagi na akcję.
Kolejne wersje
"Szachy" wystawione zostały w wielu krajach, m.in. Australii, Niemczech, Kanadzie, Nowej Zelandii, na Węgrzech. Kilkakrotnie musical wznawiano w Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych.
Przedstawienia te różnią się od siebie niekiedy dość znacznie, bazując bądź na wersji londyńskiej będź broadwayowskiej.
Wersja szwedzka
Kilka lat po koncertowej wersji "Chess" przystąpiono do wystawienia jego scenicznej wersji.
Scenariusz do szwedzkojęzycznego spektaklu stworzyli Björn Ulvaeus, Lars Rudolffson i Jan Mark. Był on próbą powrotu to pierwotnej, mniej upolitycznionej, wersji musicalu. Pojawiło się w niej kilka nowych utworów ("Han är en man, han är ett barn", "Glöm mig om du kan"), zniknęło za to kilka innych, jak np. przebój "One Night in Bangkok". Rolę Anatolija ponownie objął Tommy Körberg, partię Florence zaśpiewała Helen Sjöholm, Swietłaną została Josefin Nilsson a Freddiem Anders Ekborg.
Wersja ta, która miała swoją premierę 23 lutego 2002 roku, została zarejestrowana przez szwedzką telewizję i ukazała się na DVD pod tytułem "Chess - På Svenska". Wydana jesienią 2003 roku płyta CD zadebiutowała na drugim miejscu szwedzkiej listy bestsellerowych albumów, pozostając na niej przez dwanaście tygodni.
Przedstawienie otrzymało osiem nominacji do nagrody teatralnej Guldmasken, ostatecznie zdobywając sześć, w tym dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej (Helen Sjöholm), dla najlepszego aktora pierwszoplanowego (Tommy Körberg) oraz dla najlepszego scenografa (Robin Wagner).
Wersja polska
Musical miał polską premierę 8 stycznia 2000 roku w Teatrze Muzycznym w Gdyni im. Danuty Baduszkowej.